تاریخچه

وارنا در کتاب مرآت البلدان با ورامین و قلعه ایرج منطبق گردیده است . در کتاب وندیدا در فصل سیر و مهاجرت از قوم آریایی که در حوالی ری ساکن شدند نام « راکا » و « وارنا » را  می برد که شبیه با « ری » و « ورامین » است . گویند چون فریدون سرزمین های متصرفی خود را بین سه فرزندش تقسیم نمود سرزمینی را که از همه اجل بود را به ایرج پسر بزرگ تر که پادشاه ایران بود و در طبرستان می زیست ، سپرد .

با استناد به کتاب قصه های آریایی ( اوستا و ودا ) در حدود چندین هزار سال پیش از میلاد آریایی ها که در سیبری زندگی می کردند به دلیل سرمای شدید به طرف سرزمین های گرم حرکت کردند آنان برای دست یابی به این سرزمین ها تا حوالی ری آمدند و بنابراین می توان گفت : که روی ورامین محل سکونت آریایی ها بوده است . آریایی ها بعد از سکونت در هر محلی یک قلعه می ساختند و قلعه ی مزبور به دو قسمت تقسیم می شد : یک قسمت برای سکونت خانواده و قسمت دیگر برای نگهداری دام . در این قلعه ها برای گرم شدن و رفع نیاز مردم و از طرفی برای جلوگیری از شبیخون زدن بومی ها آتش می افروختند . از جمله ی این قلعه ها که در داستان جمشید آمده « ور » نام دارد . به معنی حرارت و گرمی . از طرفی می توان گفت : شاید واژه ی ورامین تغیر یافته ی « وروین » باشد . مر به معنی حرارت و قلعه و وین به معنی جنگل و تاکستان وووجود روستای « ده وین » در نزدیک ورامین با وجود تاکستان های زیاد دلیلی برای اثبات مدعاست .

برهان قاطع درباره ورامین می نویسد :

ورام بر وزن سلام چیزهای سهل و کم وزن راگویند و نام شهری باشد از ملک ری که به ورامین اشتهار دارد .

ورامین بعد از اسلام

در سال ۲۲ هجری ، عمر یکی از مأموران خود را به ری می فرستد ( نعیم بن مقرن ) در آن زمان در ری سیاوخش حوکمت می کرد که خود را برای مبارزه با سپاه عرب آماده می کرد . در بین سپاهیان سیاوخش شخصی بنام رامی که با وی دشمنی داشته با مأمور عمر در روستای کوچک قوهه ملاقات می کند و مأمور عمر هم سپاهی را در اختیار وی می گذارد در روز جنگ که سیاوخش با سپاهیانش به مبارزه با عرب ها می رود رامی از دروازه ای که در برابر کوه طبرک قرار داشته است وارد شهر می شود و به کشتار مردم می پردازد و مردم ری نیز غارت می شوند . و از آن پس باید به مسلمانان ( عرب ها ) خراج می دادند ولی چون بعد از مدتی مسلمان شدند این وضعیت از بین رفت و مردم ورامین نیز شیعه شدند .

ورامین در قرن ششم

ورامین در قرن ششم یکی از آبادترین و پر جمعیت ترین ایالتهای ری بوده است . از جمله خاندان های معروف و مشهور عراق در این قرن ، خاندان رضی الدین ابوسعد ورامینی بود که رازی قزوینی درکتاب النقض از خاندان ابوسعد و خدمات آن ها با احترام زیادی یاد کرده است .

مؤسس این خاندان رضی الدین ورامینی است . مردی معتقد و مؤمن ک نوادگان و پسران آن در تأمین مراکز و اماکن و مساجد و تبدیل ورامین به یک مرکز علمی و فرهنگی شیعی تلاش های زیادی کرده اند . این قرن ، قرن رفاه فرهنگ اسلامی ورامین است ولی در اوایل قرن هفتم که با حمله ی مغول مصادف است این شهر هم صدمه می بیند ولی کم تر از شهرهای دیگر . در این زمان مردم ری ( در زمان غازان خان ) به ورامین و تهران مهاجرت کردند ولی بدلیل شرایط خوب آب و هوایی ورامین بیشتر به این می آمدند . پس از ویرانی ری ورامین موقعیت خود را حفظ کرد و مرکز تشکیلات مالی و اداری گردید . علاوه بر این توانست مرکز شیعه قرار گیرد . البته به جز توهه حمیر و مردم ارنبویه که سنی بودند .

طایفه ها :

ترک ، تاجیک ، هداوند ، تات ، پازوکی و عرب ، سیاه منصوری ، کنگرلو و خرجی و مانی از طوایف این منطقه می باشند .

زبان :

همه ی این طایفه ها در ورامین فارسی صحبت می کنند و بررسی هر یک از این طوایف ، را با فرهنگ ، زبان و اعتقادات خاصی روبرو می کند ولی نیاز مردم باعث شده که زبان واحدی را انتخاب کنند و به دلیل یکی شدن و آمیختن با هم تشخیص کرد وترک و تاجیک از هم مشکل است . پازکی ها ، سیاه منصوری ها ، قشقایی ها ، و ایل مافی کُردند ولی فارسی صحبت      می کنند . کنگرلو ها ، خرجی ها ریشه ترکی دارند ولی نسل امروزشان ترکی نمی دانند و گویش و لهجه مخصوص ورامینی ها را دارند . عرب ها هم زبان عربی آمیخته به فارسی صحبت می کنند . هداوندی ها هم بعضی از ویژگی های زبان لری را حفظ کرده اند .

نمونه ای از گویش ورامینی           هست و نیست  >>>>>>   هستِ و نیستِ

کتاب را          >>>>>>   کتابِ رِ یا کتابِ رُ .

دین :

خنفی ها در ارنبویه زندگی می کرده اند و تا قرن هفتم دینشان هم همین بوده است . در قوهه حمیر هم سنی مذبان ساکن بودند و در قوهه آب هم خانقاه صوفیان بوده است . در روستای خورین نیز عده ای از علی اللهی ها زندگی می کرده اند ولی در کل اکثر مردم ورامین شیعه اثنی عشری هستند .

بزرگان :

قطب الدین ازی ورامینی از مفاخر علمی ایران و از منطق دانان ، عبدالملک بن محمد بن عبدالملک ورامینی از فضلا ، قاضی محمد ورامینی از شاعران دوره ی صفویه ، محمد بن شاه بن القاسم حسینی ، عزالدین رازی شاعرتسنیعه ، قاضی عطا الله

ورامینی از شاعران زمان شاه تهماسب و قاضی عبدالله ورامینی .

آثار باستانی :

قلعه ایرج ، مسجد جامع ، میدان کهنه گل ، نازین قلعه ( که روزگاری ارگ بوده و در زمانی هم زندان ) ، قصر بهرام ، برج اعلاء الدوله و برخی امام زاده ها .

امامزاده ها :

امامزاده جعفر، امامزاده علی ، امامزاده عبدالله ، امامزاده زید ابوالحسن ، امامزاده هادی ، امامزاده شصت ، امامزاده یحیی .

امامزاده زید ابوالحسن :

هنگامی که وارد این بنا شدیم با آرامگاهی روبرو گشتیم که واقع در حیاطی بزرگ بود که سنگ فرش شده بود .جنس این بنا از کاه گل بود در ابتدای ورود با دری روبرو شدیم که بارگاه اصلی با آن در حدود ۴ یا ۵ متر فاصله داشت آن گاه با پمودن ۳ پله کاه گلی وارد آرامگاه شدیم که مغبره بدون هیچ حفاظی و حصاری در وسط فضایی به اندازه ی ۱۲ متر و شاید بیشتر قرار داشت ، صاحب این امامزاده ( زید ابوالحسن ) از دانشمندان قرن هشتم است و نویسنده ی کتاب « حسن الکبارفی معرفه ائمه الاطهار » که از این کتاب سه نسخه بیشتر در ایران وجود ندارد و مقدمه آن توسط استاد سعید وزیری نوشته شده است .

مسجد جامع ورامین :

در بدو ورود به این مسجد گرانقدر ابتدابا حیاط این مسجد روبرو شدیم که کمی جلوتر دیوارهای بلندی با معماری های جالبی به چشم می خورد که روی آنها با کاشی کاری های آبی تزئین شده بود . پس از عبور از زیر این دیوار وارد راهروی باریکی شدیم که در دو طرف آن درهای چوبی کوچکی قرار داشت و کمی جلوتر هم طرف چپ و هم طرف راست راهروهایی به طرف چپ و راست کشیده می شد ، که طاق های تو در تویی را در خود جای داده بود . در وسط صحن مسجد حوضی دیده می شد که البته از تعلق آن به مسجد اطمینان کامل نداریم . « هرگاه به مقایسه مسجد قدیمی مصر که عمروعاص ساخته و مساجد قدیمی قزوین و اصفهان و ورامین بپردازیم به این نتیجه می رسیم که اولا ایرانیان در اصول معماری خود ثابت قدم بوده اند ثالثا نقشه های اولیه مساجد اسلامی را با احترام محفوظ نگاه داشته اند . »

شعر نامه ی دیولافوا :

ساخت این بنا در زمان سلطنت سلطان محمد خدابنده ( خربنده اوجاتیو ) آغاز می شود و در زمان سلطان ابوسعید هم به پایان می رسد . قسمتی از آن در سال ۷۲۲ و قسمتی در سال ۷۲۶ هجری خاتمه یافته است . در زمان شاهرخ میرزای تیموری قسمتی از این مسجد تعمیر می شود . گویند که استاد علی قزوینی بنا و معمار این اثر بوده است ولی کاملا مشخص نیست که معمار کل بنا یا قسمتی از آن بوده است .

این مسجد یکی از قدیمی ترین بناها بعد از برج اعلاء الدوله می باشد .

برج اعلاء الدوله :

در گفتگویی که با جناب استاد آقای سعید وزیری نویسنده ی اثر گرانقدر تاریخ ورامین داشتیم ایشان این گونه اظهار داشتند که این برج ، برجی آرامگاهی است که جدا از کل شهر ساخته شده و هنگامی که ما برای عکس برداری از این اثر رفتیم این استقلال و جدایی به طور کاملا واضح به چشم می خورد . این برج متعلق به فخرالدین حسن علاء الدوله ودین بوده که در قرن ۶۰۸ ه.ق ساخته شده است و در سال ۱۳۱۰ ه . ش به ثبت رسیده است . (به عنوان اثری تاریخی ) این برج از یک قسمت استوانه ای شکل ساخته شده و قسمت مخروط شکلی که بر روی قسمت استوانه ای است . ارتفاع قسمت استوانه ای ۲ متر و ارتفاع قسمت مخروطی ۵ متر می باشد که روی هم رفته ۱۷ متر می شود . حسن اعلاء الدوله و دین هم معلم بوده و هم یکی از حکام محلی .

روستا ها :

در این جا تعدادکمی از این روستاها را ذکر می کنیم . البته تعداد روستاهای ورامین با استناد و به فرموده ی استاد وزیری دویست و اندی پارچه می باشد .

این روستاها به شرح زیر می باشند :

خورین ، خیر آباد ، سرگل ، فردیس ، فیلستان ، گل عباس ، جلیل آباد ده ماسین ، شیرین آباد و … .

خورین : از روستاهای آباد است که مردمش بیشتر کردبچه هستند و دارای اعتقادات ویژه ای هستند .

فردیس : واژه ای فارسی است به معنی باغ و بهشت که در قرآن به شکل فردوس آمده است .

فیلستان : واقع در ورامین و از املاک علی شاه ظل السلطان بود که پس از توقیف مظفر الدین شاه آن هنگام که به سلطنت رسید آن را به میرزا محمود خان حکیم الملک بخشید و پنبه ی آن معروف است .

منبع :‌تاریخ ورامین اثر استاد سعید وزیری و بازدید از آثار تاریخی و مصاحبه با نویسنده کتاب