نگاهی به باغخواص

نوشته مرحوم استاد علیرضا طالقانی

اشاره: زنده یاد استاد طالقانی از شاعران وتاریخ نویسان محترم شهرستان ورامین بودند که در سال ۸۴بدیار باقی شتافتند نشریه پیام باغخواصمصاحبه مفصلی با ایشان انجام دادند که در شماره های نهم ودهم سال ۸۴  به چاپ رسیدازایشان کتابهای متعددی درخصوص تاریخ اسلام وتاریخ ورامین وچندین کتاب شعر به یادگار مانده است .در زیر مقاله ایشان درخصوص باغخواص با عنوان ((نگاهی به باغخواص)) می باشد

اصولاً مناطق تمدن خیز کشورهای جهان ویژگی دور ودرازبودن تاریخ آنان را دارد .وقتی یک شهرستان را دارای تاریخ کهن وباستانی می انگاریم که مراکز تمدنی یعنی جاهایی که درآنها مردم زندگی کرده اند واز خود یادگارهایی مثل قلعه ،برج دیدبانی ،ظروف سفال یا معماری ساختمانهای مسکونی باقی گذاشته اند .دربرخورد کوچکترین اثرهنری واجتماعی راحت می شود فهمید که آن منطقه مسکن آدمهایی دارای آن ویژگی ها بوده .هنرمند بی هنر- اجتماعی – مردم گریز- عادل – ظالم به کسی می گوئیم که یادگارهایش بیانگر رفتارهای اوباشند.

ورامین قدمت بسیاری دارد.روستاهایی که نام آنها برگرفته از طبیعت زیبایند ،هنرمند وزیبایی پسند بودن مردم رانشان می دهند.

جغرافیای طبیعی را من و تو پدران ما یا مادران ما به وجود نیاورده اند تخریب وتغییر درآنها توسط آدم ها صورت می گیرد ولی به وجود آمدنشان به عواملی غیر انسانی مربوط است که چرخ آن چرخه را پروردگار قادر وتوانا می چرخاند وبه صورت هدیه ای ارجمندبه ما تقدیم  می دارد.

باغ یکی از زیباترین مناظر طبیعی است که بشر برای رفع نیازهای مادی ومعنوی ش به وجود آورده نظم دادن به آن چه ازطبیعت خود رو دریافته ورفع نیازهای مادی ش برای تغذیه جسم وبدن . کناره قلعه ی باستانی رین باغرین را می بینم با آن همه عظمت .باغ دالان – باغکوه پیشوا وحالا باغ منسوب به ابراهیم خواص عارف بزرگوار ومورد احترام همه ی اهل عرفان قدیم وجدید ایران واسلام.

چندسال پیش هنگام بازسازی مقبره عارف بزرگوار یوسف بن حسین رازی (یوسف رضا ) به مطلبی درباره ابراهیم خواص رسیدیم که خواجه عبداله انصاری (ره) گفته ابراهیم خواص یوسف بن حسین رازی را غسل داده دفن کرده بود. مسلم دانستم که ابراهیم خواص در ورامین واطراف آن می زیسته وکجا مدفون است خدا می داند ولی چون باید برایش کاری می کردم سخنانش را ازکتابهای مختلف ونسخ معتبر کتابخانه های ایران وخارج جمع کردم که کتاب ((کلمات ابراهیم خواص )) حاصل آن تحقیق شد.که بزودی تمام شد وحالا درصدد تجدید چاپ آن به تیراژ بیشتری هستم .کلمه باغ خواص توجه مرابه سوی این روستا جلب کرد شش هفت سالی نمونه برداری از سفالینه های اراضی اطراف روستا مرا به این باور رسانید که حدود جنوب شرقی باغخواص امروزی تمدن با ارزشی درجریان بوده مردمی هنرمند وعلاقه مند به نقش ها وطرحهای سوزن کاری شده بر روی سفال داشته.

به احتمال قوی تمامی این سفالینه ها مربوط به دوره قبل ازحمله مغول وتیموری بوده مسلماً باغخواص منسوب به ابراهیم خواص عارف بزرگوار است .ویژگی های زیر را برای آن می توان تشخیص داد:

۱- نام طبیعی وزیبای آن نشان می دهد مردمش زیبا پسند بود ه اند.

۲- هنرسفالگری درآن رواج داشته چنانچه نمونه های زیبای باقیمانده از تکه سفالهای مخروبه ی ویران شده باغخواص قدیمی بیانگر آن است.

۳- ریزه کاری های نقش کنده سفالینه ها نشان می دهد مردم دوران باستان باغخواص مردمی باحوصله بوده اند بنابراین مردم باحوصله ای بودند که کشت وکار دامداری واحیاناً باغستان ها وبوستانهای مرتب ومنظمی داشته اند.

۴- تقلید ازگیاهان ودرختان اطراف زندگی درطراحی نقش ها ی سفالینه ها تمایل وتعلق خاطر سفالگران باغخواص به جغرافیای طبیعی را می رساند.

۵- دقت درپخت سفالینه ها نشان از تجربه ی کافی هنرمندان منطقه بوده وثابت کرده بارها دراین کارنشیب وفرازهایی داشته اند که پس از این همه ویرانی وغارت هنوز باقی هستند.

۶- وجود محیط سالم ومناسب کشاورزی آب لازم وهوای خوب باعث شد تا حادثه ی تاریخی جالبی این جا اتفاق بیفتد.باآن که به حسب سفالینه های خردشده معلوم است ازعصر مغول ویورش تا تارها به بعد این منطقه به ویرانه ای تبدیل شده وتقریباً خالی از سکنه بوده ولی پس از سرنگون شدن ستمگران چنگیزی وتیموری متواری ها بازگشته روستا را ساخته اند واگر چه قدری بالاتر از ویرانه های سابق ولی مزارع همان مزارع گذشته است زیرا آبروها نهرها وجوهای آب همان بود که بود .باغهای اطراف روستای قدیمی که همچون نگینی آن را درمیان گرفته بودند بخصوص انواعی از کاج ها وسروهای خودرو یا دست کاشت دیگر روی خوشی ندیده اند اما ظاهراً ساختمانهای جدید بیشتر از پیش بوده اند ومنظم تر.

۷- آرایش زمین های کشاورزی اطراف روستا باعث شده بود که قوت واستعداد بیشتری یافته بودند بنابراین مزارع آبادی را به وجود آورده بودند ومی توانستند بامحصولات متناسب وخوب زندگی راحتی را داشته باشند هرچند که در سده های بعدی وجود نظام ارباب ورعیتی مسائل دیگری را پیش آورد ولی همواره مزارع آباد این روستا زبانزد مردم منطقه بوده .

۸- وجود یخچال قدیمی چند صدساله ی بیرون از روستا به ارزش یخ در فصل تابستان ،میزان آگاهی اهالی از روش های برتر برخوردارشدن از سرمای زمستان مارا رهنمون می شود.آن طور که پیران روستا می گویند آباء واجداد کشاورزان همواره در صدد عمارت وآباد انی این یخچال ونیز یخچال کهنه ای که میان روستا بوده ودیگر اثری از آن نیست بر می آمده اند.

۹- مجموعه ی آب انبار مسجد مناره ومدرسه ای که کنار هم ارک اصلی روستا را تشکیل می داده ومایه ی افتخار اهالی بوده یکی از مراکز عمده تمدن همراه با علم مردم این روستا ست چنانکه اخیراً هنگام معرفی وشناخت این مجموعه توسط میراث فرهنگی استان مورد تقدیر واحترام کارشناسان میراث استان تهران واقع گردید .

۱۰-وجود مدارس قدیمی وتوجه به سواد ودانش های بین مرد وزن ،پیر وجوان ،ارباب ورعیت وکشاورز ودامدار احترام به دانش رابیان می کند چنانکه امروزه این روستا دارای مردمی درس خوانده وعلاقه مند به دانش روز را در خود جای داده است.

۱۱- تشکیل جلسات بحث و درس مذهبی وگردهمایی های مناسبتی مذهبی ودینی وجود فرهنگ دینی را درمیان مردم این روستا نشان می دهد که نسل اندر نسل برای ایشان به ارث مانده .

۱۲- روستای باغخواص از معدود روستاهایی که نشریه ی مخصوص به خود دارد.آیندگان این روستا این نشریه را سابقه فرهنگی مردم خود خواهند دانست .

علیرضا طالقانی – بهار۱۳۸۴

منبع : وبسایت باغخواص