آیا ایران در لوزان تعهدات بازگشت ناپذیر داده است؟

– ابن سینا می گوید دو شاخص روشن و همگان فهم در ارزیابی کامیابی یا ناکامی یک اقدام و فعالیت فردی و یا جمعی وجود دارد:

الف) ارزیابی بر مبنای دست یابی به غایات

ب) ارزیابی بر مبنای پایبندی به اصول و مناط

در ورای همه ادعاهای متناقض و گاه عجیب سیاست ورزان و دولتمردان می توان بر مبنای این دو شاخص به اثبات عدم موفقیت و ناکامی بیانیه لوزان پرداخت.

عدم پای بندی به خطوط قرمز تصریحی نظام به معنای عدم پای بندی به اصول و مبانی مذاکره صحیح و روشمند است (یعنی دومین شاخص اشاره شده مخدوش است) و متاسفانه در مذاکرات ۸ ماهه و بیانیه اخیر این نکته تلخ وجود دارد.

رهبر معظم انقلاب در سخنرانی اول فروردین ماه ۹۴ در حرم مطهر رضوی، چهار نکته را در مورد مذاکرات هسته ای تذکر دادند. که تحقق یا عدم تحقق آن می تواند مبنای بررسی دقیق کامیابی یا عدم کامیابی بیانیه لوزان باشد.

اول: عدم قبول زورگوئی و دیکته های آمریکائی، دوم: تعیین محدوده مذاکرات فقط به مسائل هسته ای، سوم: رفع تحریم بعنوان جزئی از توافق و نه مترتب بر آن و چهارم: عدم قبول بازگشت ناپذیری در تعهدات. اینکه بازگشت ناپذیری یکی از چهار نکته کلیدی سخنرانی ابتدای سال ایشان است، نشان از اهمیت موضوع دارد ولی درباره آن کمتر گفتگو شده است. متن صحبت ایشان عبارتست از:

  “آمریکایی‌ها تکرار میکنند که ایران بایستی در تصمیم‌هایی که میگیرد و چیزهایی که قبول میکند، بازگشت‌ناپذیری‌ای وجود داشته باشد؛ این را ما قبول نداریم. اگرچنانچه طرف مقابل میتواند به هر بهانه‌ای باز هم تحریمها را علیه ملّت ایران برقرار کند، هیچ وجهی ندارد که هیئت مذاکره‌کننده‌ی ما بپذیرد و کاری انجام بدهد که این کار برگشت ‌ناپذیر است“.

بنابراین مفهوم عدم قبول بازگشت ناپذیری، یکی از خطوط قرمز اصلی و شفاف برای مذاکرات و تعهدات و امتیازات میباشد که این یادداشت با دلایل متعدد اثبات خواهد نمود از این خط قرمز تخطی شده است.

در این نوشتار مفهوم بازگشت ناپذیری، و سپس تعهدات بازگشت ناپذیر ایران در توافقنامه ژنو و لوزان مورد واکاوی قرار میگیرد. بررسی ها نشان میدهد که متاسفانه اغلب امتیازات ایران بازگشت ناپذیر بوده و تیم مذاکره کننده، نه تنها از این خط قرمز رد شده، بلکه فرسنگها آنرا پشت سر گذاشته است.

بازگشت پذیری به چه معناست؟

در سیاست، در حقوق، در تربیت، در مسائل تاریخی، در دوستی، در مسائل اخلاقی، در علم، در مکاتب، در قدرت، در جنگ، در صلح، در توافق، در مذاکره و بالاخره در همه عرصه های زندگی و دنیا، بازگشت پذیری و بازگشت ناپذیری، هم دارای مصادیق متفاوت و هم دارای نتایج مطلوب و نامطلوب می باشد.

نکته دیگری که بایستی به آن توجه کرد، دوره زمانی بازگشت پذیری است. با توجه به هر عرصه و هر موضوع و شرایط آن، میتوان کوتاه مدت بودن، میان مدت بودن و بلند مدت بودن را مطرح نمود و مطلوب بودن یا نبودن هر یک را با شاخصهائی اندازه گیری کرد. در مواردی، ده سال یک دوره بلند مدت، و در مواردی ده سال یک چشم بهم زدن محسوب میشود.

بازگشت پذیری در توافقنامه هسته ای چه ابعادی دارد؟

برای بررسی مذاکرات هسته ای با شاخص بازگشت پذیری یا بازگشت ناپذیری در شرایط خاص تاریخی و بین المللی ای که این مذاکرات در آن انجام میشود، نکات زیر بایستی مورد توجه قرارگیرد:

۱-      امکان بازگشت پذیری در صحنه مذاکره: در روند انجام مذاکرات، بایستی مراحل و ترتیبات مذاکره بصورتی چیده شود که با عدم پایبندی هر یک از طرفین، امکان بازگشت پذیری به اصول مذاکره وجود داشته باشد. این نیز یک بازگشت پذیری مطلوب است.

۲-     امکان بازگشت پذیری در تفاهمات و امتیازات: در مذاکره بین دو طرف متخاصم، که طرفین رسما اعلام میکنند که به هم اعتماد ندارند، متن تفاهمات و امتیازات بایستی بگونه ای باشد که اگر طرف مقابل نقض عهد کرد، براحتی بتوان منافع از دست رفته را بازیابی کرد. این یک بازگشت پذیری مطلوب بوده و هر نوع امتیاز یا تفاهم غیر قابل بازگشت، ضرری بزرگ برای طرف امتیاز داده محسوب میشود.

حضرت آقا در مورد این جنبه از رفتار کشور متخاصم آمریکا که اکنون پشت میز مذاکره با ما نشسته است در همین سخنرانی حرم مطهر رضوی فرمودند:

“ما در این مذاکرات به همه‌ی تعهّدات بین‌المللی پایبند بودیم، ما در این مذاکرات به تعهّدات اخلاق سیاسی-اسلامی پایبند بودیم، ما نقض عهد نکردیم، ما دو جور حرف نزدیم، ما تلوّن به‌خرج ندادیم؛ نقطه‌ی مقابل و طرف مقابل ما آمریکایی‌ها هستند، عهدشکنی کردند، تلوّن در آراء نشان دادند، تقلّب نشان دادند، رفتار آنها یک رفتاری است که برای ملّت ما مایه‌ی عبرت است؛ آن کسانی هم که در درون مجموعه‌ی روشنفکری کشور هنوز ملتفت نبودند که طرف مقابلشان – آمریکا – کیست، خوب است نگاه کنند به این مذاکرات و بفهمند با چه کسی مواجهند و آمریکا امروز در دنیا چه دارد انجام میدهد.”

۳-     دوره بازگشت پذیری: طول این دوره بایستی کوتاه باشد. در اینجا، یکسال نیز یک دوره بلند مدت محسوب میشود. ده سال که فوق زمان است.

۴-     هزینه بازگشت پذیری: بایستی حداقل و یا قابل قبول باشد. توجه داشته باشیم که موارد غیر قابل بازگشت را نمیتوان با هیچ هزینه ای جبران کرد

۵-     بازگشت پذیریِ سخت:  در این نوشتار، مواردی با هزینه باز گشت پذیری بسیار سنگین و مواردی با طول دوره بازگشت پذیری بسیار بالا را ما در ردیف موارد بازگشت ناپذیر قرار میدهیم.

عرصه های بازگشت ناپذیری در مذاکرات و توافقات هسته ای که بایستی مورد مداقه و توجه قرار گیرند عبارتند از:

۱-     جنبه های حقوقی

۲-     جنبه های سیاسی و امنیتی

۳-     امور فنی و تجهیزات

۴-      قدرت تولید

۵-     رشد علمی و تحقیقات

۶-     نیروی انسانی

۷-     اقتدار ج.ا.ا

تعهدات بازگشت ناپذیر ایران در توافقنامه ژنو:

موارد بازگشت ناپذیر ایران در بعد از توافق ژنو، در دو بخش قابل بررسی است. موارد اعلامی در متن توافقنامه و موارد اعمالی فراتر از آن. لیست زیر هر دو جنبه را در نظر میگیرد. لازم به تذکر است که تعهدات بسیاری در توقف تاسیسات مختلف و ذخائر اورانیوم غنی شده، اعلام و یا اعمال شده است که به آنها نمی پردازیم. همچنین، توافقنامه ژنو، یک بار به مدت ۶ ماه و یکبار به مدت ۷ ماه تمدید شده و هر بار تعدادی تعهد جدید به تعهدات قبلی اضافه شد. متاسفانه هیچ متنی برای این موارد منتشر نشده است لذا فعلا ما از آنها گذر میکنیم.

الف: جنبه های حقوقی

۱-     تایید ورود اتحادیه اروپا با ۲۵ کشور به مذاکرات و ضرورت راضی کردن همه آنها

۲-     قبول عدم حقوق در چهارچوب NPT و تایید عمل در چهارچوب توافق ژنو

۳-     تایید تلویحی قانونی بودن قطعنامه های سازمان ملل تحت عنوان قبول ارضای همه آنها

۴-     تایید آژانس انرژی اتمی بعنوان مرجع قضاوت

۵-     به رسمیت شناختن و قانونی پنداشتن بلوکه شدن پولهای دزدیده شده از ایران در بانکهای بین المللی

۶-     قبول رضایت و شراکت طرف متخاصم در تعیین میزان غنی سازی و نیازهای ایران

۷-     قبول و به رسمیت شناختن کلیه تحریمهای بین المللی در زمینه های غیر هسته ای (تروریسم، حقوق بشر، نظامی و …) با پذیرش لغو فقط تحریمهای هسته ای (در فکت شیت منتشر شده توسط آمریکائی ها، تصریحات فاجعه بارتری نوشته شده که از آن گذر میکنیم)

۸-     قبول تعلیق احتمالی تحریمها و نه لغو آنها

۹-     به رسمیت شناختن اصل وجود نگرانی و ضرورت اعتماد سازی برای دشمن. لذا قبول راستی آزمائی و سپس تعلیق یا لغو تحریمها

۱۰-  به رسمیت شناختن عدم توازن در داده ها و ستانده ها و قبول برتری طرف متخاصم در گرفتن امتیازات

۱۱-  قبول رفع نگرانی از آب سنگین اراک

۱۲-  قبول دو مرحله ای کردن مذاکرات (توافق ژنو و بعد توافق جامع)

۱۳-  قبول داشتن دوره زمانی بلند مدت برای شروع و اتمام  گام نهائی

متاسفانه، هزینه بازگرداندن موارد فوق بسیار بسیار بالا بوده و تنها با بهم زدن کل مذاکرات و ایستادن رسمی و احتمالا جنگ سرد یا گرم در مقابل اکثر طرفهای مذاکره امکان پذیر میباشد. اسم این حرکت و توافق را چه میتوان گذاشت؟

ب: جنبه های سیاسی  وامنیتی

۱۴-  قبول کردنِ دادن کلیه اطلاعات راجع به طرحهای آینده ایران، نقشه کلیه سایتها و تاسیسات هسته ای ایران، شرکتهای نورد اورانیوم، اسامی دانشمندان، منبع مواد، کارگاههای مونتاژ و تعمیر، معادن و آسیابهای اورانیوم، راکتور اراک و…

۱۵-  قبول نصب دوربین ها و دادن اطلاعات کامل و ریز ( آمریکائی ها بارها اعلام کردند که ما بعد از ژنو به بسیاری از اطلاعاتی که نمی دانستیم دست یافتیم)

در مجموع تخلیه کامل اطلاعاتی از سری ترین اطلاعات کشور که غیر قابل بازگشت است.

ج: امور فنی، تجهیزات و قدرت تولید

حضرت آقا در سخنرانی ۱۹ بهمن ۹۳ تصریح کردند که گسترش ماشینهای غنی سازی متوقف شده،  غنی سازی ۲۰% متوقف شده، اراک متوقف، فردو متوقف و… اما همه اینها قابل بازگشت است. آنچه که به سختی قابل بازگشت است عبارتست از:

۱۶-  از بین بردن کلیه اورانیومهای غنی شده در سطح ۲۰%. (البته بخشی از آنها در جریان تمدید بصورت اعمالی و نه اعلامی انجام شده است).

۱۷-  تعطیلی رسمی پروسه باز فرآوری

د: رشد علمی، تحقیقات و نیروی انسانی

۱۸-  اخراج اغلب دانشمندان و پیشکسوتان هسته ای (سیاست اعمالی)

۱۹-  منحل کردن بسیاری از شرکتهای قدرتمند همکار در مسائل هسته ای (سیاست اعمالی)

و…..

تعهدات بازگشت ناپذیر ایران در لوزان:

اگرچه تیم ایرانی مدعی است که هیچ موردی را با طرف مقابل توافق نکرده است، و تنها بایستی به سخنان آقای ظریف اعتماد کرد و هیچ کاغذی را نپذیرفت، اما تجربه توافق ژنو، فکت شیت و افشا گری های طرف مقابل و همچنین متن و سخنان طرفین پس از به اصطلاح بیانیه لوزان، واضحتر از آنست که بتوان به حرفهای فعلی اعتماد کرد. وزارت خارجه ایران، یک متن غیر رسمی را  به رسانه ها داده و گفته است که این توافقات ماست و هیچگاه نیز آنرا رسما منتشر نکرده است. بنابراین، مرجع ما همان نسخه ای است که وزرات خارجه آمریکا منتشر کرده و نوشته است که این عناصر، پایه های توافقنامه مشترک جامع نهایی خواهد بود که از حالا تا ۳۰ ژوئن نگارش خواهد شد.

علاوه بر ۱۹ مورد توافقات غیر قابل بازگشت فوق که اغلب حقوقی بوده است، و بر اساس آن تعهدات، موارد زیر که اکثراً فنی و تجهیزاتی است مجدداً به لیست فوق اضافه شده است. توجه داشته باشیم که وقتی در موردی بحث ۱۰ سال و بالاتر از آن مورد موافقت  قرار میگیرد این به معنی تعطیلی یا توقف همیشگی و بازگشت ناپذیری آنست.

۲۰-  از جنبه حقوقی، دو مرحله ای شدن مجدد مذاکرات (که پشت اسم بیانیه پنهان شده است) یک فرایند بازگشت ناپذیر بوده که رهبر معظم صریحا آنرا نهی کرده بودند.

۲۱-   حذف و بیکار کردن و عملا اسقاط ۱۴۰۰۰ سانتریفیوژ (شامل ۱۰۰۰ سانتریفیوژ باقی مانده بیکار در فردو) به مدت ۱۵ سال. تجهیزاتی که اگر به مدت چند سال کار نکند، خود بخود اسقاط و غیر قابل بازیابی میشود.

۲۲-  عدم تولید سوخت با غنای بالای ۶۷/۳ % . ساز و کار فیزیکی جلوگیری از عدم افزایش غنی سازی افشا نشده و در توافق جامع نوشته میشود و نهایتا غیر قابل بازگشت خواهد بود.

۲۳-  کاهش ذخایر اورانیوم غنی شده به سطح ۳۰۰ کیلو گرم (یعنی یا از بین بردن، یا خارج کردن آن از کشور یا… و در نتیجه غیر قابل بازگشت بودن آن که جزئیات آن در توافق جامع اعلام میشود).

۲۴-  افزایش زمانبندی گریز از ۲ تا ۳ ماه به ۱۲ ماه برای مدت ۱۰ سال ( یعنی در توافق جامع اقداماتی تعهد خواهد شد که این زمان چند برابر شود و ۱۰ سال اجرا شود.)

۲۵-  تبدیل تاسیسات فردو بصورتی که حداقل برای ۱۵ سال دیگر برای غنی سازی بکار نرود (یعنی تعطیلی مطلق فردو برای همیشه و جلوگیری از توان غنی سازی ۲۰ درصدی که فردو برای آن طراحی شده است). ۱۰۰۰ سانتریفیوژ از ۳۰۰۰ سانتریفیوژ فعلی بصورت نمایشی در آن نگهداری شده و هیچ اورانیومی در آن تولید نخواهد شد و البته بعداز چند سال خود بخود اسقاط خواهد شد.

۲۶-  حذف کلیه سانتریفیوژهای پیشرفته و کار فقط با همان نسل اول (مدل قدیمی و از رده خارج شده در جهان) در همان تعداد محدود توافق شده (۵۰۶۰ عدد) به مدت ۱۰ سال.

۲۷-  تمام سانتریفیوژهای برداشته شده از نطنز و فردو زیر نظر آژانس قرار میگیرد (اگرچه جزئیات آن فعلا معلوم نشده اما معنی این عبارات اینست که تمام سانتریفیوژهای اضافی، یعنی ۱۳۰۰۰ تا برداشته میشود!).

۲۸-  به مدت ۱۰ سال تحقیقات و توسعه غنی سازی محدود خواهد شد تا زمان گریز به یکسال برسد. (یعنی تعطیلی تقریبا مطلق تحقیقات که جزئیات آن در توافق جامع نوشته خواهد شد).

۲۹-  بازرسی ها به کلیه زنجیره تامین گسترش میابد (همه اطلاعات و عملیات از صفر تا صد زیر نظر دشمنان قرار می گیرد).

۳۰-  بازرسی ها به معادن، کارخانه اورانیوم به مدت ۲۵ سال و پایگاههای ساخت سانتریفیوژ (که متوقف خواهند شد) به مدت ۲۰ سال گسترش خواهد یافت.

۳۱-  موافقت با اجرای نامحدود پروتکل الحاقی و اعلام اینکه تا قبل از تصویب مجلس، بصورت داوطلبانه اجرا خواهد شد. این موضوع بسیار بسیار مهم است، زیر اگر مجلس تصویب نکند کل توافق ملغی خواهد شد یا اگر دولت بعدی آنرا داوطلبانه اجرا نکرد دعوا مجددا شروع میشود. این بند یک دام بزرگ است.

۳۲-  اجازه به بازرسی از هر تاسیسات مشکوک در کل کشور در طول مدت توافق جامع!

۳۳-   انجام اقدامات لازم برای رفع نگرانی آژانس انرژی اتمی در مورد جنبه های نظامی احتمالی برنامه هسته ای (در مورد ژاپن ۳۰ سال طول کشید تا چنین تاییدیه ای داده شود).

۳۴-   تعطیلی راکتور اراک و اجازه برای باز طراحی آن (که البته طراحی آن سالها طول خواهد کشید و معلوم نیست کی و چگونه  ساخته خواهد شد و اگر همه چیز درست باشد چه چیزی از آب در خواهد آمد!!).

۳۵-  هسته اصلی راکتور فعلی اراک  نابود یا از کشور خارج می شود.

۳۶-  بصورت نامحدود دست به باز فرآوری یا تحقیق و توسعه روی سوخت مصرف شده نزند.

۳۷-  به مدت ۱۵ سال آب سنگین انباشت نکند و هیچ راکتور آب سنگین جدیدی نسازد.

عبور دولت از خط قرمز «عدم قبول بازگشت ناپذیری»

۱-     همانگونه که ملاحظه میشود، ایران حداقل ۳۷ مورد تعهد بسیار سنگین حقوقی، فنی، سیاسی، امنیتی و.. پذیرفته است.

۲-      در مقابل، نگارنده یک مورد تعهد بازگشت ناپذیر در تعهدات آمریکا ندیده است. بحث اصلی ایران که گشایش در مورد تحریمها بوده، صریحا پس از راستی آزمائی طولانی و مرحله به مرحله انجام خواهد شد که بحث آن موضوع این مقاله نیست.

۳-     اصولا، منجمد کردن فعالیتها از ۱۰ تا ۲۵ سال به معنی نابودی کامل فعالیتها و عدم امکان بازگشت پذیری مطلق است.

۴-     در این مدت طولانی، تمام دانشمندان از چرخه فعالیتها خارج شده و دیگر امکان بازیابی آنها در این زمان طولانی وجود ندارد.

۵-     با توجه به تعطیلی تحقیقات، ایران از روند توسعه دانش هسته ای که با سرعت در جهان در حال پیشرفت است خارج شده و به یک کشور عقب مانده تبدیل خواهد شد.

۶-     ایران در طول این سالها، هرگز نخواهد توانست سوخت تاسیسات انرژی هسته ای احتمالی خود را تامین کرده و همیشه به خارجی ها وابسته خواهد شد.

۷-     نمایندگان آمریکا رسما نامه نوشته و احتمال  بازگشت پذیری کلیه تعهدات  امریکا را مطرح کرده اند. در حالی که تیم مذاکره کننده اعلام میکند که کاری به مسائل داخلی آمریکا و سایر کشورها ندارد.

۸-     با عزم تیم مذاکره کننده برای حقوقی کردن مجدد این توافقنامه غیر منطقی در سازمان ملل، در حالی که هیچ تضمینی برای تعهدات طرف مقابل وجود ندارد، ایران وارد یک چاه بسیار عمیق و غیر قابل بازگشت خواهد شد.

۹-     با عقب نشینی کامل ایران از فناوری هسته ای و تعطیلی آنها، موضوعات جدیدی تحت عنوان موشکی و حقوق بشر و تروریسم و امثالهم شروع خواهد شد. علت هم بسیار روشن است. دشمنان توانسته اند به نظر غلط خودشان مچ ایران را در یک موردی که همه مردم ایران از صدر تا ذیل به مسلم بودن حقشان معترف هستند بخواباند و ایران را در ظاهر شکست دهد. چرا سایرموضوعات را مطرح نکند؟

۱۰-  قبول این توافقنامه که با توجیه تعامل با دنیا برای توسعه انجام شده است، به معنی تضعیف اقتدار جمهوری اسلامی ایران بوده و هیچ فرد مومن به انقلاب و حتی هیچ فردی با گرایشات ملی، اجازه نخواهد داد چنین توافقی با این مشخصات به مراحل نهائی خود برسد.

به قلم علیرضا معاف؛ دانشجوی دکترای فلسفه ی علم در دانشگاه شریف ؛ یکی از نخبگان جوان شهرستان ورامین